قیمت‌گذاری، در تله نوسان ارزی | چرا قیمت‌ها در افزایش نرخ ارز صعودی می‌شود، اما در روند نزولی کاهش نمی‌یابد؟

به گزارش شهرآرانیوز؛ سوءمدیریت، دست‌های پشت پرده، بی‌ثباتی اقتصادی، نبود اطمینان، ترس از دست رفتن سرمایه، تلاش برای حفظ ارزش دارایی، انتظارات تورمی یا... چه چیزی باعث می‌شود که وقتی دلار هزارتومان بالا می‌رود به دنبال آن قیمت کالا‌های اساسی و غیراساسی که تولید یا واردات آن مربوط به قبل از افزایش دلار است سر به صعود بردارند، اما اگر همین ارز کاهشی شود بازار‌ها تا جایی که ممکن است دربرابر کاهش قیمت مقاومت می‌کنند و اگر هم قیمت‌ها نزولی شود، به اندازه صعود آنها نخواهد بود.

یکی از موارد تأثیرگذار بر بازار ایران، نرخ ارز است. برخی کالا‌ها ازجمله کالا‌های وارداتی به طور مستقیم به قیمت دلار وابسته هستند، بعد از آن محصولاتی که مواد اولیه آنها وارداتی است، برای قیمت گذاری چشمشان به قیمت ارز دوخته شده‌است و درنهایت قیمت کالا‌هایی که درظاهر هیچ ربطی به نرخ ارز ندارند ازطریق انتظارات تورمی با این موضوع گره خورده‌اند. انتظارات تورمی به زبان ساده، یعنی وقتی موج افزایش قیمت‌ها آغاز می‌شود، صاحبان کالا با پیش‌بینی آینده و انتظار تورم بیشتر قیمت‌گذاری محصول خود را بر اساس آن انجام می‌دهند.

چسبندگی بازار‌ها

میزان چسبندگی هر بازار به نرخ ارز بسته به ارتباطش با واردات متفاوت است. البته این به معنی بی‌تأثیربودن نرخ ارز بر کالا‌های داخلی نیست، چون در این دسته کالا‌ها نیز انتظارات تومی و... تأثیرگذار است. نگاهی به بازار‌های مختلف نشان می‌دهد که افزایش نرخ دلار در هفته‌های گذشته بیشتر بازار‌ها را با تلاطم روبه‌رو کرده است.

بررسی ما از بازار پوشاک نشان می‌دهد که در روز‌های افزایشی‌بودن نرخ ارز برخی فروشگاه‌ها اقدام به افزایش قیمت کردند. به گفته برخی از فروشنده‌ها به قیمت برخی پوشاک موجود در قفسه‌ها با نرخ حدود ۷۰۰ هزار تومان تقریبا ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان اضافه شده است. قیمت گوشی تلفن همراه نیز در بیشتر مدل‌ها از هفته اول بهمن رو به افزایش بوده است. برخی فروشندگان خیابان احمدآباد در پاسخ به این سؤال که آیا همه این تلفن‌های همراه در دو هفته اخیر و هم‌زمان با صعود دلار وارد شده است؟

می‌گویند خیر، اما وقتی قیمت ارز افزایش پیدا می‌کند پخش‌کنندگان قیمت گوشی را افزایش می‌دهند، پس ما هم مجبوریم گران بخریم. آن بخشی از موجودی قفسه را هم باید به قیمتی بفروشیم که درنهایت بتوانیم کالای جدید جایگزین کنیم. این موضوع در بازار کالا‌هایی مانند لپ‌تاپ و تبلت نیز وجود دارد.

بازار خودرو در هفته‌های اخیر با تلاطم روبه‌رو بوده است. کافی است چرخی در سایت‌های قیمت‌گذاری خودرو بزنید تا تأثیر تغییرات نرخ ارز با خودرو‌های وارداتی و حتی داخلی را مشاهده کنید. البته به گفته کارشناسان در بازار خودرو علاوه بر نرخ ارز افزایش تقاضا نیز تأثیرگذار بوده است.

قیمت شوینده‌ها یکی دیگر از این مثال‌هاست. روز گذشته عبدالرضا مظفری، دبیر اجرایی انجمن صنایع شوینده، بهداشتی متهم ردیف اول افزایش قیمت شوینده‌ها آن هم برای سومین‌بار در سال را نرخ ارز، اعلام کرد و گفت: به دلیل افزایش نرخ ارز و دلار، مواد اولیه با نرخ بالاتری تحویل داده می‌شوند. علاوه بر این، پتروشیمی‌های داخلی نیز محصولات خود را بر اساس نرخ دلار قیمت‌گذاری می‌کنند.

اگر بخواهیم چند مثال از بازار کالا‌های اساسی بزنیم در همین مدت قیمت برنج پاکستانی به‌طور میانگین هر کیلو حدود ۲۰ هزار تومان، برنج ایرانی تا ۵۰ هزار تومان و انواع حبوبات از ۵ تا ۲۰ هزار تومان افزایش داشته است. البته در این بازار فقط نرخ ارز متهم افزایش قیمت نیست، به گفته فروشندگان بازار مصلی صعود نرخ ارز در این مدت به‌سرعت بر روی کالا‌های اساسی نیز تأثیرگذار بوده است.

از اثر درآمدی تا انتظارات تورمی

مدیر گروه اقتصاد پژوهشکده مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد دراین‌باره به شهرآرا گفت: این مسئله از منظر‌های مختلف بررسی‌شدنی است. یکی از این ابعاد، هزینه‌های واسطه‌ای است. به‌عنوان مثال، وقتی قیمت ارز افزایش پیدا می‌کند، حتی اگر یک کالا مانند برنج مستقیما وابسته به واردات نباشد، تولیدکننده برنج به این موضوع توجه می‌کند که احتمالا قیمت کود یا دیگر محصولات واسطه‌ای که در فرایند تولید برنج نقش دارند، تحت‌تأثیر نرخ ارز افزایش خواهد یافت. این موضوع درنهایت باعث افزایش هزینه‌های تولید و در نتیجه گرانی محصول می‌شود. بنابراین، یکی از دلایلی که افزایش نرخ ارز بر قیمت محصولات اثرگذار است، همین تأثیر بر هزینه‌های واسطه‌ای است.

علی مصطفوی بُعد دیگر این مسئله را اثر درآمدی دانست و ادامه داد: برای مثال، برنج‌کاری که تا دیروز محصول خود را با قیمت هر کیلو ۹۰ هزار تومان می‌فروخت و با این درآمد زندگی خود را اداره می‌کرد، حالا با افزایش قیمت سایر کالا‌هایی که برای زندگی‌اش ضروری هستند و وابستگی به واردات دارند، احساس می‌کند که قدرت خریدش کاهش یافته است. در چنین شرایطی، او تمایل دارد قیمت برنج را افزایش دهد تا بتواند سطح رفاه قبلی خود را حفظ کند.

وی اضافه کرد: نکته سوم که به نظر می‌رسد تأثیر زیادی داشته باشد، ادراکات و انتظارات تورمی است. به این معنا که وقتی نرخ ارز افزایش پیدا می‌کند، بسیاری از افراد در بازار پیش‌بینی می‌کنند که در آینده هم قیمت‌ها افزایش خواهد داشت. همین انتظار باعث می‌شود که حتی در شرایطی که کالا‌ها از قبل در مغازه‌ها موجود هستند، با قیمت جدید عرضه شوند. برخی توزیع‌کنندگان نیز ممکن است از عرضه کالا خودداری کنند و منتظر بمانند تا با قیمت‌های بالاتر محصولاتشان را بفروشند که این خود نوعی احتکار محسوب می‌شود.

مدیر گروه اقتصاد پژوهشکده مطالعات اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: بااین‌حال، کاهش نرخ ارز همیشه به کاهش قیمت‌ها منجر نمی‌شود. در برخی کالا‌ها مانند محصولات الکترونیکی که وابستگی کامل به واردات دارند، اگر کاهش نرخ ارز چشمگیر و مداوم باشد (برای مثال، از ۶۰هزار تومان به ۵۰هزار تومان برسد و برای چند ماه در همان سطح باقی بماند) قیمت این محصولات کاهش خواهد یافت. اما در کالا‌هایی که تأثیرپذیری آنها از نرخ ارز غیرمستقیم است، معمولا چسبندگی قیمتی بالایی وجود دارد و کاهش قیمت اتفاق نمی‌افتد.

مصطفوی با تأکید براینکه درنهایت این مصرف‌کننده است که در هر دو حالت متضرر می‌شود افزود: به همین دلیل، دولت باید در شرایط تورمی، سیاست‌های رفاهی مناسبی در نظر بگیرد. از جمله این سیاست‌ها، اصلاح متناسب درآمد مزدبگیران با نرخ تورم است تا سطح رفاه مردم کاهش پیدا نکند. چراکه کاهش رفاه، به سلامت و امنیت غذایی جامعه آسیب می‌زند. بنابراین، ضروری است که هم حقوق کارگران و هم دستمزد حقوق‌بگیران به‌گونه‌ای تعدیل شود که حداقل سطح رفاه آنها حفظ شود.

در ادامه حتما بخوانید دلیل افزایش قیمت برخی محصولات در بازار چیست؟ (۲۵ بهمن ۱۴۰۳)

نسبت نوسان نرخ ارز و کالا‌ها

یک کارشناس بازار پولی و مالی نیز دراین باره گفت: تصور کنید وقتی قیمت ارز افزایش پیدا می‌کند، علاوه بر کالا‌های وارداتی یا کالا‌های وابسته به واردات، به‌تدریج هزینه تولید نیز افزایش می‌یابد. بنابراین، تولیدکننده باتوجه‌به هزینه تمام‌شده خود، حتی در صورت کاهش قیمت ارز نمی‌تواند کالای خود را با قیمت ارزان‌تری بفروشد.

محمد فتاحی‌مهر افزود: در مجموع، افزایش قیمت ارز تأثیر خود را به‌سرعت بر قیمت کالا‌ها نشان می‌دهد، اما در کاهش قیمت، چند عامل ازجمله انتظارات تورمی، چسبندگی، کشش قیمت‌ها و مؤلفه‌هایی مانند عوامل سیاسی اثرگذار است.

به گفته وی به‌طور خلاصه، افزایش قیمت ارز یا به‌عبارتی کاهش ارزش پول ملی، باعث صعود قیمت کالا‌ها می‌شود، اما وقتی بهای ارز کاهشی و ارزش پول کشور تقویت می‌شود، کالا‌ها در برابر کاهش قیمت مقاومت می‌کنند. کارشناسان اقتصادی در توضیح این پدیده از نظریه چسبندگی قیمت‌ها استفاده می‌کنند.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به یک باور عامیانه در بین مردم افزود: بر اساس این باور، افراد در ایران معتقدند قیمتی که افزایش پیدا کرد، دوباره به سمت پایین حرکت نخواهد کرد و مدام در مسیر رشد گام برمی‌دارد. این تصور و همان چسبندگی قیمت در اقتصاد‌های فاقد گزاره اطمینان روی می‌دهد.

وی بیان کرد: یکی از دلایل چسبندگی قیمت‌ها تولید در زمان افزایش نرخ دلار است. به این معنا که محصولات برای تولیدکننده گران تمام شده و تا زمانی که اثر کاهش نرخ دلار بر عوامل تولید تحقق پیدا نکند، قیمت محصولات به‌راحتی کاهش پیدا نخواهد کرد. همچنین یکی دیگر از دلایل کاهش‌نیافتن قیمت‌ها در کوتاه‌مدت مشخص نبودن آینده بازار است.

ممکن است که فعالان بازار، کاهش قیمت‌ها را موقتی دانسته و تصور کنند که به‌زودی قیمت ارز افزایش می‌یابد. این انتظار ذهنی سبب می‌شود تا به منظور جلوگیری از زیان آتی سعی کنند تا خودشان را با قیمت‌های بالاتر ارز تطبیق دهند. در نهایت اگر کاهش ارز پایدار باشد این مسئله خودش را به صورت رکود بازار‌ها نشان می‌دهد.